پروپوزال ارشد چیست؟ نحوه نوشتن و نکات فوق مهم

سلام دوست عزیز، می دانم که در مسیر تحقیق و پژوهش هستی و الان کلی سوال و ابهام داری. اینکه پروپوزال چی هست؟ چند صفحه باید داشته باشه؟ چطور باید بنویسیم و …. پس دقیقا به جای درستی وارد شدی پس با من همراه باش تا با هم بریم و تک تک سوالاتی که ممکنه برات در مورد پروپوزال ارشد یا دکتری به وجود آمده باشه پاسخ بدیم. اگر باز هم سوالی باقی ماند در قسمت کامنت ها برایم بنویس تا به آن پاسخ بدم و دوستان دیگر هم بتوانند استفاده کنند.

دانشجویان مقطع ارشد و دکترا برای به پایان رساندن دوره تحصیلی خود، نیاز به نوشتن پایان نامه یا تز دکتری دارند. این پایان نامه در اصل یک پروژه تحقیقاتی است که توسط دانشجو و با راهنمایی هیات علمی دانشگاه نوشته می‌شود. محتوای پایان نامه مرتبط با تخصص دانشجو بوده و بار علمی او را نشان می‌دهد. اما قبل از نوشتن پایان نامه و شروع آن، دانشجو باید طرح و ایده کلی خود را مطرح کند. این طرح ابتدایی همان پروپوزال ارشد یا دکتری است که کلیاتی از موضوع و اهداف کاری دانشجو را بیان می‌کند. پس از تایید پروپوزال ارائه شده توسط هیات علمی دانشگاه، دانشجو می‌تواند پروژه تحقیقاتی خود را شروع کند. اما سوال اصلی اینجاست که پروپوزال ارشد چیست و چگونه باید نوشته شود؟ در این مقاله به توضیح مفصلی در خصوص اجزای پروپوزال و نحوه نوشتن آن خواهیم پرداخت.

منظور از پروپوزال ارشد چیست؟

پروپوزال ارشد در اصل یک طرح یا قالب کلی از پژوهشی است که دانشجو قصد انجام آن را دارد. دانشجو ارشد باید قبل از شروع پروژه تحقیقاتی، این پیش نویس توجیهی از طرح خود را به هیات علمی دانشگاه ارائه دهد. این پیش نویس حاوی توضیحاتی پیرامون موضوع مورد پژوهش بوده و به سوالاتی پیرامون آن پاسخ می‌دهد. پس از پذیرش این طرح ابتدایی توسط دانشگاه، موضوع به نام دانشجو ثبت خواهد شد. پس او با خیالی راحت می‌تواند شروع به نوشتن پایان نامه کرده و دغدغه تکراری بودن آن را نداشته باشد. یعنی پروپوزال را می‌توان نوعی قرارداد بین دانشجو و کمیته علمی دانشگاه دانست. اجازه دهید جایگاه پروپوزال ارشد را با ذکر یک مثال ساده روشن کنیم.

فرض کنید که شما قصد ساختن یک منزل مسکونی را دارید. برای این کار باید نقشه ای برای ساختمان تهیه کرده و آن را در اختیار شهرداری قرار دهید. شهرداری پس از بررسی شرایط جغرافیایی و مشخصات سازه شما، در خصوص تایید یا رد آن اظهار نظر خواهد کرد. اگر نقشه ارائه شده بدون ایراد باشد، به شما مجوز ساخت و ساز می‌دهند. از این پس شما اجازه ساخت و ساز در زمین شخصی خود را دارید. در این بین شما امکان استفاده از تجربه مهندسین و اساتید فعال در حوزه ساختمان را خواهید داشت. پروپوزال ارشد برای پایان نامه، دقیقا حکم همین نقشه برای ساختمان در دست احداث را خواهد داشت.

معنی لغوی پروپوزال

پروپوزال (Proposal) یک واژه انگلیسی و به معنای پیشنهاد یا طرح اولیه است. ریشه اصلی این لغت برگرفته از واژه Propose یا همان پیشنهاد دادن است. اما فرهنگستان ادب فارسی این لغت را به صورت «پیشنهاد پژوهشی» معنی کرده است. بنابراین پروپوزال نویسی را می‌توان همان نقشه راه تحقیق دانست که از اصلی ترین بخش های فرآیند پژوهشی است. هر چقدر که این نقشه دقیق و همه جانبه تر باشد، مسیر رسیدن دانشجو ارشد در نگارش پایان نامه هموارتر خواهد بود.

مراحل و نحوه نوشتن پروپوزال ارشد و دکتری

در حالت کلی، هیچ استاندارد معینی برای نوشتن پروپوزال ارشد یا دکتری وجود ندارد. چون اجزا و بخش های پروپوزال می‌تواند بسته به موضوع و اهداف آن کمی متغیر باشد. اما اکثر دانشگاه ها برای نگارش پروپوزال دانشجویان خود یک فرمت مشخصی را تعیین می.کنند. دانشجو نیز باید با رعایت این استانداردهای تعیین شده، طرح پیشنهادی خود را تقدیم هیات علمی دانشگاه کند. اما معمولا یک پروپوزال شامل چندین قسمت مختلف است که در ادامه به توضیح در خصوص مهمترین آنها خواهیم پرداخت.

1 – موضوع پروپوزال

مطمئنا موضوع پروپوزال ارشد یک دانشجو، مرتبط با رشته تحصیلی و تخصص او خواهد بود. البته این موضوع انتخابی باید تا حدودی خاص تر و محدود تر از رشته تحصیلی بوده و با ریزبینی بیشتری به موضوع بپردازد. دانشجو باید با در نظر گرفتن علاقه شخصی خود و تمامی دروسی که گذرانده، چنین موضوعی را انتخاب کند. چون برای نگارش پایان نامه به ساعت ها و حتی سال ها زمان نیاز است و اگر موضوع انتخابی متناسب با علاقه دانشجو نباشد، او را از ادامه مسیر تحقیقاتی مایوس خواهد کرد. از طرفی دیگر تجربه نشان داده که تحقیق در یک حوزه مرتبط با علاقه دانشجو، منجر به نتایجی جذاب و هدفمند می‌شود.

راهکار بعدی برای انتخاب موضوع، استفاده از تجربه اساتید دانشگاه و مشورت کردن با آنها است. چون این افراد سال ها تجربه کار کردن بر روی پروژه های مختلف تحقیقاتی را دارند. بنابراین تجربه آنها به شما کمک خواهد کرد تا موضوعی را انتخاب کنید که کاربردی باشد. موضوعی که علاوه بر جذابیت، بتواند به حل یک مسئله یا مشکل در جامعه کمک کند. تجربه این اساتید باعث می‌شود تا موضوع انتخابی شما متناسب با امکانات و بودجه در دسترس باشد. مثلا اینگونه نباشد که یک دانشجو شیمی موضوع خود را برای ساخت یک ماده انتخاب کرده، اما تجهیزات آزمایشگاهی آن در دانشگاه یافت نشود!

در آخر و قبل از انتخاب موضوع پروپوزال ارشد خود، سری به سایت ایران داک بزنید. با مراجعه به این سایت و جستجوی موضوع پایان نامه در پایگاه اطلاع رسانی گنج، از تکراری نبودن آن مطمئن شوید. برای انتخاب موضوع پروپوزال ارشد خود، نکات مهم زیر را در نظر بگیرید:

انتخاب موضوع متناسب با علاقه خود

همخوانی داشتن موضوع انتخابی با نیاز روز جامعه

به صرفه بودن اجرای طرح موضوع پایان نامه

بدیع (تازه و نو بودن / جدید ) بودن موضوع انتخابی

داشتن ارزش تحقیقاتی و پژوهشی بالا

توجه به منابع مادی و تحقیقاتی در دسترس

انتخاب موضوع متناسب با تخصص و حوزه کاری دانشجو

2 – عنوان

پایان نامه شما قرار است که تبدیل به یک منبع علمی برای تحقیقات آینده شده و دردی از مردم دوا کند. اما مخاطب در نگاه اول، صرفا به عنوان پایان نامه دقت خواهد کرد. سپس بر اساس این عنوان در خصوص مطالعه یا کنار گذاشتن آن تصمیم می‌گیرد. پس مهمترین کار شما برای نوشتن پروپوزال ارشد، انتخاب عنوانی جذاب است. این عنوان باید با موضوع پروپوزال همخوانی داشته و خیلی کوتاه یا طولانی نباشد. عنوانی متشکل از کلمات ساده و قابل فهم که بتواند هدف کلی پژوهش را به مخاطب منتقل کند.

معمولا عنوان پروپوزال را به دو زبان انگلیسی و فارسی می‌نویسند. پس باید نباید از کلمات منفی یا مبهم در عنوان پروپوزال استفاده شود. البته نوشتن زمان و مکان انجام پروژه تحقیقاتی هم مهم است.

3 – اصطلاحات علمی

دانشجو قرار است که در یک حوزه تخصصی و مرتبط با رشته تحصیلی خود، تحقیقاتی انجام دهد. پس برای توضیح تحقیقات خود از یک سری واژه های تخصصی استفاده می‌کند. این واژه ها شاید برای خود نویسنده قابل درک باشد، اما بعضی از مخاطبان را گیج خواهد کرد. بنابراین لازم است که نویسنده این اصطلاحات را در ابتدا توضیح دهد. بهتر است که برای تعریف این اصطلاحات علمی از منابع اصلی و معتبر استفاده کنید. این توضیحات موضوع تحقیقات را برای مخاطب قابل درک می‌کند.

4 – مقدمه

پس از اینکه مخاطب عنوان پروپوزال را جذاب تشخیص داد، به یک توضیح مختصر نیاز خواهد داشت. پس در این بخش از پروپوزال ارشد، حوزه پژوهشی خود را معرفی کرده و مقدمه ای درباره ایده کلی خود بنویسید. این توضیح باید درباره اهمیت موضوع پژوهش و استدلال شما برای انتخاب این حوزه باشد. محتویات این بخش باید به قدری جذاب باشد که مخاطب را به مطالعه و ورود به بحث اصلی ترغیب کند.

5 – طرح مسئله

هدف دانشجو از نوشتن پایان نامه، پاسخگویی به یک سوال مبهم و یا پرداختن به یک مساله جدید و مهم است. پس محقق باید به واضحی در پروپوزال ارشد خود مشخص کند که هدف او از مطرح کردن موضوع و پرداختن به آن چیست؟ یا بررسی راهکارهای موجود در این زمینه، چه منفعت علمی یا کاربردی برای جامعه خواهد داشت. این توضیحات باید به قدری صریح و دقیق باشد که اساتید را برای پذیرش موضوع پروپوزال مجاب کند. یعنی کاملا باید قانع شوند که این تحقیق قابلیت بررسی عملی یا علمی را دارد. برای نوشتن طرح مسئله، به نکات مهم زیر توجه کنید:

تشریح کامل اثرات مثبت پژوهش برای جامعه و یا حل یک مسئله

معرفی موارد مبهم و ارائه توضیح کاملی در خصوص مسئله

مشخص کردن محدوده مکانی و زمانی تحقیق

ارائه مستندات کافی مبنی بر وجود آن مشکل یا مسئله در جامعه

توضیح در خصوص اهمیت موضوع و ضرورت پرداختن به آن

اشاره به تحقیقات داخلی و خارجی انجام شده در این زمینه و دلیل متمایز بودن تحقیقات شما

معرفی گروه و سازمان های ذینفع از نتایج این پروژه

دقت در پیوستگی شرح مسئله و نظم منطقی آن

تعیین دقیق متغیرهای کمی و کیفی مورد نظر تحقیق

6 – ابزار یا منابع گردآوری و تحلیل اطلاعات

در این مرحله از نگارش پروپوزال ارشد، باید منبع اطلاعاتی شما مشخص شود. اینکه اطلاعات خود را از کدام منبع یا اسناد علمی یا تاریخی معتبر به دست آورده اید؟ هر چقدر که منابع و ابزار مورد استفاده شما معتبر تر باشد، خواننده از مطالعه تحقیق شما مطمئن تر خواهد بود. پس بهتر است که از ابزارهای مناسبی استفاده کنید که با روش تحقیق شما همخوانی کامل داشته باشد. بنابراین به طور کامل در خصوص مراحل جمع آوری اطلاعات و روش خود برای تحلیل داده های تحقیق، توضیح دهید. اشاره به نرم افزار و آزمون های آماری مورد نیاز، به کامل شدن این بخش از پروپوزال شما کمک خواهد  کرد.

7 – پیشینه تحقیق

هدف اصلی ما از انجام یک پروژه تحقیقاتی، حل مسئله یا معضل در جامعه است. اما قبل از شروع تحقیقات خود، باید تحقیقات پیشین همسو با هدف خود را بررسی کنیم. اینکه قبل از ما چه تحقیقاتی در این زمینه انجام گرفته و چه نتایجی حاصل شده است؟ نقاط ضعف و قوت این تحقیقات در چیست؟ با بررسی مقالات موجود در حوزه تحقیقاتی خود، به اطلاعات ارزشمندی دست خواهیم یافت. اطلاعاتی که همچون چراغی روشن عمل کرده و ما را از انجام کار تکراری منع می‌کند. اما در هنگام انتخاب مقالات مورد بررسی خود، نکات زیر را در نظر بگیرید:

انتخاب مقالات کاملا مرتبط با موضوع تحقیق

انتخاب مقالات پنج سال اخیر و مرتب کردن آنها از قدیم به جدید

تفکیک مقالات بر اساس داخلی یا خارجی بودن آنها

انتخاب مقالات با رتبه علمی بالا و از ژورنال های معتبر

آوردن مقالات مستند در بخش منابع پایان نامه

8 – اهداف تحقیق

در این بخش باید هدف کلی خود از انجام تحقیق را در چند خط توضیح دهید. این اهداف به دو نوع کلی و جزئی تقسیم می‌شوند. هدف کلی نشات گرفته از موضوع تحقیق بوده و با عنوان همخوانی دارد. اما اهداف جزئی یا فرعی از زیرمجموعه های هدف کلی هستند. این اهداف باید واضح بوده و با استناد به مراجع علمی تعریف شوند. اهداف قابل سنجش و اندازه گیری که بتوان بر اساس آنها، در خصوص بودجه و زمان لازم برای تحقیق اظهار نظر کرد.

9 – پرسش های تحقیق

به ازای هر هدف جزئی یا اختصاصی خود، باید یک سوال متناسب با موضوع پروپوزال ارشد مطرح شود. طرح این سوالات کمک حال دانشجو در مشخص کردن روند اصلی و صحیح تحقیق خواهد بود. البته تعداد این سوالات باید محدود و مشخص بوده و کاملا با اهداف تحقیق مطابقت داشته باشد.

10 – فرضیات تحقیق

خب، حالا رسیدیم سراغ فرضیات تحقیق. همان طوری که در شکل زیر مشاهده می کنید یک بخش مهم از فرم پروپوزال شما مربوط به فرضیه هست. حالا شما باید بر اساس مطالعات اولیه خود یک حدس و گمان در مورد موضوع خود داشته باشید. بیاییم با یک مثال ساده فرضیه تحقیق را بررسی کنیم.

مثلا شما می خواید بدانید که آیا ورزش به طول عمر کمک می کند یا خیر. پس فرضیه شما به این ترتیب هست که : کسانی که در 3 ساعت در هفته ورزش می کنند 20 درصد طول عمر بیشتری دارند. این جمله الان فقط یک فرض هست و نمی دانیم که آیا درست هست یا خیر و بعد از تحقیق و بررسی ما در ماه های آینده ممکن است این موضوع رد یا پذیرفته شود. البته رد یا پذیرفته  شدن آن تاثیری روی تحقیق ما ندارد و نتیجه آن برای ما مهم هست که می تواند تبدیل به یک پایان نامه شود.

دانشجو بر پایه منابع علمی در دسترس، یک سری فرضیات را در نظر می‌گیرد. این فرضیات در اصل پیش بینی، حدس یا گمان محقق در خصوص پاسخ سوالاتی است که قصد رسیدن به آنها را دارد. البته شاید در انتهای تحقیق این فرضیات رد یا تایید شوند. اما بهرحال لازم است که در این مرحله از نگارش پروپوزال ارشد، فرضیات تحقیق مشخص شوند. این فرضیات همان نتایجی هستند که دانشجو انتظار دارد در انتهای کار به آنها برسد. فرضیات تحقیق باید منطبق با عنوان پژوهش بوده و به صورت واضح بیان شوند. البته فراموش نکنید که تایید یا رد این فرضیات، تاثیری بر کیفیت تحقیق نخواهد داشت. چون مهمتر از تایید فرضیات، تلاشی است که محقق برای رسیدن به هدف انجام می‌دهد.

11 – روش تحقیق

پس از تکمیل بخش های قبلی، به یک بخش الزامی از پروپوزال ارشد می‌رسیم که انتخاب روش تحقیق است. شما به عنوان محقق باید مشخص کنید که قصد استفاده از کدام روش تحقیقاتی را دارید؟ یا نتایج شما بر اساس کدام روش تحقیقاتی کسب شده است؟ این اطلاعات شامل ابزارهای مدل سازی، روش نمونه گیری، روش جمع آوری داده و تجزیه و تحلیل آنها، جامعه آماری و حجم نمونه است.

انتخاب روش تحقیق بستگی به نوع آن دارد. پس لازم است که قبل از اشاره به یک روش تحقیقاتی، حتما با استاد راهنمای خود مشورت کنید. چون انواع مختلفی از تحقیق مانند توسعه ای، بنیادی، توصیفی، تجربی، کاربردی و غیره وجود دارد. بنابراین باید از تجربه اساتید دانشگاهی خود برای انتخاب و بکارگیری این روش ها استفاده کرد.

12 – نتیجه گیری

در بخش نتیجه گیری، باید یک خلاصه و چکیده از پروپوزال ارشد خود را بیاورید. این خلاصه گری باید در عین اجمالی بودن، کاملا دقیق و جذاب باشد. به طوری که خواننده با مطالعه همین چند خط کوتاه، از کلیات پروژه تحقیقاتی مطلع شود. پس در نگارش این بخش کمی هنر به خرج داده و خلاصه ای از اطلاعات را ذکر کنید.

13 – فهرست منابع

در آخرین مرحله از نگارش پروپوزال، باید به منابع مورد استفاده خود اشاره کنید. چون ارزش علمی پروپوزال ارشد شما وابسته به همین منابع مستند است. بر پایه همین منابع علمی است که اساتید دانشگاهی، در خصوص ارزشمند بودن موضوع پروژه شما تصمیم گیری می‌کنند. پس نام تمامی منابع داخلی یا خارجی خود را به صورت دقیق و کامل وارد کنید.

پروپوزال چند صفحه است؟

تمامی این اطلاعات باید در پنج الی هشت صفحه خلاصه شود. چون کمتر خواننده ای را می‌توان یافت که حوصله مطالعه پروپوزال ارشد طولانی را داشته باشد. پس در کنار حفظ محتوا، به اختصار نویسی در پروپوزال هم توجه کنید. همچنین در انتهای پروپوزال لازم است که برآورد خود از زمان و بودجه لازم برای انجام پروژه را ذکر کنید. اینکه انجام این پروژه چند ماه یا سال طول می‌کشد و برای به پایان رسیدن آن چقدر باید هزینه کرد. این اطلاعات برای اساتید دانشگاهی مهم و ارزشمند هستند. چون برخی از پروژه های تحقیقاتی به خاطر هزینه بر بودن رد می‌شوند.

کلام آخر

پروپوزال ارشد به زبان ساده، همان ماکت ابتدایی از پایان نامه دانشجو است. بنابراین هر چقدر که با ظرافت و دقت بیشتری نوشته شود، ارزش کار تحقیقاتی بیشتر به چشم می‌آید. یعنی با مطالعه یک پروپوزال می‌توان به میزان توانایی و تسلط دانشجو بر موضوع پی برد. ساختار پروپوزال بر اساس رشته تحصیلی و استانداردهای دانشگاهی متفاوت است. اما با این وجود سعی کردیم تا در این مطلب، نحوه نگارش یک پروپوزال کامل را به شما آموزش دهیم. با مطالعه این مطلب یاد می گیرید که چه محتوایی را باید در کدام بخش از پروپوزال بیاورید. پس برای تکمیل بخش های مختلف آن حوصله به خرج داده و به اندازه کافی وقت صرف کنید.