ترتیب پایان نامه نویسی، فصل بندی و نکاتی بسیار مهم

اکثر دانشجویان ارشد و دکتری برای فارغ التحصیلی و اخذ مدرک، نیاز به نوشتن پایان نامه دارند. این پایان نامه نشان دهنده تلاش و نتایجی است که دانشجو در طول چند سال تحقیق در حوزه تخصصی خود کسب کرده و یک گزارش خلاصه از آن را ارائه می‌دهد. اما قبل از نوشتن پایان نامه، دانشجو باید استاد راهنما خود را انتخاب کرده و با مشورت او موضوع پایان نامه را مشخص کند. پس از ارائه پروپوزال و تایید آن توسط هیئت علمی دانشگاه، نوبت به نگارش پایان نامه می‌رسد. این پایان نامه باید مطابق با استانداردهای تعیین شده دانشگاه نوشته شود تا بتوان از آن به عنوان منبعی برای نوشتن مقالات علمی در آینده استفاده کرد.

پس علاوه بر قوی بودن موضوع و انجام تحقیقات، باید ترتیب پایان نامه نویسی حفظ شود. البته ساختار کلی نوشتن پایان نامه در اکثر دانشگاه های معتبر داخلی مشابه بوده و تفاوت ها بسیار جزئی است. اما به هرحال لازم است که قبل از شروع نوشتن، یک شناخت کلی از ترتیب پایان نامه نویسی و ساختار کلی آن داشته باشیم‌. اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا در این بخش از سایت، به توضیح در خصوص ساختار پایان نامه و ترتیب بخش های مختلف آن بپردازیم.

اهمیت حفظ ترتیب پایان نامه نویسی

شاید با خود فکر کنید که نیازی به این همه وسواس برای نوشتن پایان نامه نیست و آنچه که اهمیت دارد، محتوای علمی آن است. اما این گونه نیست و ترتیب نوشتن یا ساختار پایان نامه به اندازه محتوای آن مهم است. چون هدف شما از نوشتن یک پایان نامه، نباید صرفا رفع تکلیف و گرفتن مدرک تحصیلی باشد. چون شاید در آینده فرد دیگری به موضوع کاری شما علاقمند بوده و بخواهد از پایان نامه شما به عنوان منبع علمی استفاده کند. پس اگر نوشتن پایان نامه به صورت سلیقه ای و توسط دانشجو انجام گیرد، چنین شخصی باید ساعت ها وقت خود را صرف پیدا کردن محتوای مدنظر خود کند.

اما با در نظر گرفتن ترتیب پایان نامه نویسی، هر کدام از نتایج تحقیق شما در محل اصلی خود قرار می‌گیرند. پس اگر فرد دیگری پایان نامه شما را مطالعه کند، به خوبی می داند که چه اطلاعاتی در کدام بخش از پایان نامه نوشته شده است. مثلا برای کسب اطلاعاتی در خصوص نتایج به دست آمده از تحقیقات، باید به فصل چهارم یا پنجم از پایان نامه مراجعه کرد. یا لیست کاملی از منابع و مراجع استفاده شده در صفحات آخر پایان نامه وجود دارد.

پس به جرات می‌توان گفت که در نظر گرفتن ترتیب پایان نامه نویسی به اندازه محتوای آن اهمیت دارد. چون کمتر کسی را می‌توان یافت که حوصله خواندن پایان نامه ای بدون نظم را داشته باشد. پس هر چقدر هم که محتوای شما قوی باشد، شاید خواننده از مطالعه آن صرف نظر کند. بر همین اساس دانشگاه ها یک ساختار کلی را برای ترتیب پایان نامه نویسی تعریف می‌کنند. پس تمامی دانشجوها باید پایان نامه خود را بر اساس همین ساختار نوشته و از آن دفاع کنند. در بخش بعدی توضیح خواهیم داد که این ساختار پایان نامه به چه شکل بوده و در هر کدام از بخش های آن چه اطلاعاتی وجود دارد.

ساختار کلی پایان نامه

پس از انتخاب موضوع، نوبت به تکمیل بخش های مختلف پایان نامه می رسد. ساختار کلی پایان نامه به صورت زیر است:

1 – صفحات آغازین

در صفحات ابتدایی هر پایان نامه ای یک سری صفحات خاص وجود دارد. هر کدام از این صفحات حاوی اطلاعاتی منحصر به فرد در خصوص پایان نامه و محقق هستند. به طوری که خواننده با ورق زدن این صفحات، یک ذهنیت ابتدایی از نویسنده و موضوع انتخابی او کسب خواهد کرد. ترتیب صفحات آغازین پایان نامه به صورت است:

جلد:

معمولا جلد پایان نامه را از یک ورق ضخیم تیره رنگ طراحی می‌کنند که عنوان پایان نامه به همراه نام دانشجو و اساتید راهنما یا مشاور بر روی آن زرکوب شده است.

صفحه سفید:

در اکثر پایان نامه ها یک صفحه سفید قبل و بعد از جلد قرار می‌دهند.

صفحه بسم الله الرحمن الرحیم:

صفحه بسم الله دقیقا پس از صفحه سفید ظاهر می‌شود. عبارت بسم الله آورده شده در این صفحه باید به صورت ساده و مشخص باشد. این صفحه از پایان نامه نیازی به کادر و تزیین ندارد.

صفحه عنوان:

یک طرح فارسی از عنوان و اطلاعاتی که در جلد پایان نامه آورده شده را باید عینا در این صفحه قرار داد.

صورت جلسه دفاع از پایان نامه:

در این صفحه تصویب نامه دفاع از پایان نامه آورده می‌شود که شامل امضای اساتید راهنما، مشاور، داورهای خارجی و داخلی و معاونت پژوهشی دانشگاه است.

صفحات تقدیم و سپاسگزاری:

این صفحات جزو بخش های اختیاری پایان نامه هستند. یعنی هیچ اجباری برای آوردن صفحه تقدیم و سپاسگزاری وجود ندارد. اما شاید دانشجو دوست داشته باشد که رساله تحقیقاتی خود را به یک یا چند شخصیت مهم در زندگی خود تقدیم کند. یا با آوردن اسم یک سری افراد، از زحمات و کمکی آن‌ها برای کامل شدن پایان نامه به خرج دادند، تشکر کند. بهرحال آوردن چنین صفحاتی در این بخش، ترتیب پایان نامه نویسی شما را خراب نمی‌کند.

چکیده:

خواننده پس از دیدن عنوان پایان نامه، به سراغ چکیده آن می‌رود تا اطلاعاتی مختصر و مفید از آن کسب کند. پس برای تکمیل این صفحه از پایان نامه، باید دقت و وسواس بیشتری به خرج دهید. چون چکیده باید به صورت مختصر و کوتاه، پاسخگوی برخی از سوالات ذهنی خواننده باشد. اینکه در این پژوهش به چه مسائلی پرداخته شده و ضرورت آنها در چیست؟ یا اینکه محقق از چه روش هایی برای انجام تحقیق خود استفاده کرده و قصد رسیدن به چه نتایجی را دارد. چکیده باید حداکثر ۴۰۰ کلمه بوده و اطلاعات موجود در آن تکراری نباشد.

صفحات فهرست:

پایان نامه شما باید به مانند یک کتاب باشد که به چندین بخش مختلف تقسیم شده است. در هر کدام از این بخش ها، یک سری عناوین اصلی و فرعی وجود دارد. پس به یک فهرست نیاز دارید که شامل چکیده، عنوان فصل های پایان نامه، بخش ها و زیربخش ها، منابع و چکیده انگلیسی باشد. سپس شماره صفحه مربوط به هر کدام از این بخش ها را در مقابل آن بنویسید. نیازی به آوردن صفحات آغازین قبل از فهرست، در چنین لیستی وجود ندارد.

فهرست جدول ها، تصاویر و نقشه ها:

اگر در پایان نامه شما جدول، شکل و یا نقشه ای وجود داشته باشد، باید فهرستی جداگانه برای آن تهیه کنید. در این فهرست های اختصاصی باید شماره، عنوان و صفحه جدول های موجود در متن آورده شود. همچنین باید فهرستی مشابه برای تصاویر و نقشه های موجود در متن را در صفحات جداگانه بیاورید.

2 -فصول پایان نامه

برای حفظ ترتیب پایان نامه نویسی، فصل های اصلی آن را باید بلافاصله پس از فهرست آورد. طبق استاندارد تعریف شده در اکثر دانشگاه های کشور، این بخش از پایان نامه شامل پنج فصل اصلی زیر است:

فصل اول: مقدمه و طرح مسئله

بخش اصلی پایان نامه شما با مقدمه شروع می‌شود. پس تک تک جملاتی که در این بخش استفاده می‌کنید، تاثیری مستقیم در ترغیب یا منصرف کردن خواننده از مطالعه ادامه آن دارد. پس تا جایی که امکان دارد، مقدمه خود را با جملاتی جذاب و مخاطب پسند شروع کنید. در پاراگراف های بعدی یک مروری بر تحقیقات پیشین انجام دهید. اینکه چه دانشمندانی در زمینه پژوهشی شما کار کرده و به چه نتایجی رسیده اند. یا جدیدترین نتایجی که در این زمینه کسب شده را با مخاطب در میان بگذارید. در نهایت دلیل خود را برای نیاز به تحقیقات بیشتر توضیح دهید.

فصل دوم: مروری بر روش های تحقیق و منابع

پس از ارائه توضیحاتی ابتدایی در بخش مقدمه، نوبت به معرفی روش تحقیق می‌رسد. بنابراین باید روش انتخابی خود را به خوبی توضیح داده و خواننده را با خود همراه سازید. چون به خوبی باید مشخص شود که روش انتخابی شما تکراری نیست و اطلاع کاملی از نقاط ضعف و قوت موضوع خود دارید.

فصل سوم: ایده ها و مدل های تحقیق

بر اساس ترتیب رایج برای پایان نامه نویسی، در این فصل باید متغیر خود را معرفی کنید. پس توضیحات کاملی درباره خصوصیات و حالات متغیر خود ارائه داده و مشخص کنید که این متغیر چه ارتباطی با تحقیق شما دارد. یا اینکه اگر مقدار این متغیر کم و زیاد شود، نتایج شما چه تغییری خواهد کرد‌.

فصل چهارم: نتایج به دست آمده از تحقیق

در این بخش باید هر نتیجه ای که از شبیه سازی، حل معادلات و انجام آزمایش به دست آمده را بیاورید. برای بیان چنین نتایجی می‌توان از نمودار، جدول و رسم شکل استفاده کرد. یا بازه ای که برای متغیر به دست آمده را در نظر گرفته و نتایج به دست آمده از آن را تحلیل کنید.

فصل پنجم: جمع بندی، نتیجه گیری و پیشنهادات

در آخرین فصل از پایان نامه خود، باید نتایج نهایی را گزارش کرد. این نتایج با مساله ای که در مراحل ابتدایی تعریف شد، مقایسه می‌شود. چون باید مشخص شود که نتایج حاصله چقدر با هدف اصلی ما تطابق دارد. آیا نتایج پیش بینی شده ما محقق شده؟ یا تا چه اندازه ای در رسیدن به هدف نهایی خود موفق بوده ایم؟ مطالب این فصل در اصل خلاصه ای از یک سری نتایج است که در بخش های قبلی پایان نامه به آن‌ها اشاره کردید. فقط یک سری تفسیر نتایج و پیشنهاداتی برای انجام پژوهش به آن اضافه می شود.

3 – منابع و مراجع

پس از نوشتن بخش اصلی پایان نامه، باید منابع و مراجع مورد استفاده خود را لیست کنید. چون اعتبار مطالب علمی پایان نامه شما وابسته به همین مقالات و منابع علمی است. پس بهتر است که منابع خود را از بین مقالات چاپ شده در ژورنال های معتبر انتخاب کنید.

4 – ضمیمه ها و پیوست ها

گاهی اوقات لازم است تا در خصوص یک فرمول یا شکل از پایان نامه، توضیحات بیشتری ارائه دهید. اما توضیح بیش از حد یک موضوع باعث خستگی خواننده خواهد شد. پس بهتر است که این توضیحات اضافی در بخش های انتهایی از پایان نامه و با عنوان ضمیمه یا پیوست ذکر شوند. این اطلاعات اضافی به درد افرادی می‌خورد که نیاز به توضیحات بیشتر دارند.

5 – صفحات پایانی

پس از تکمیل صفحات ابتدایی و بخش های اصلی پایان نامه، نوبت به صفحات پایانی می‌رسد. این صفحات شامل ترجمه چکیده و عنوان به زبان انگلیسی است. پس چکیده ای که قبل از فهرست پایان نامه نوشته بودید را به زبان انگلیسی برگردانده و به تحقیقات خود اضافه کنید. در صفحه بعدی از پایان نامه، باید عنوان اصلی را به زبان انگلیسی چاپ کنید. در نهایت و برای حفظ ترتیب پایان نامه نویسی، یک صفحه سفید را به آخر تحقیقات خود اضافه کنید. بدین ترتیب پایان نامه شما کامل شده و تمامی بخش های آن مطابق با ترتیب تعیین شده برای نوشتن پایان نامه خواهد بود.

کلام آخر

پایان نامه یک دست نوشته عادی یا انشا مدرسه نیست که ساختار آن را بتوان مطابق میل شخصی خود تغییر داد. بلکه تحقیقی جامع و علمی است که یک دانشجو پس از ماه ها و حتی سال ها تلاش در حوزه تخصصی خود، شروع به نوشتن آن می کند. خب مطمئنا این تحقیقات منجر به یک سری نتابج جدید یا پیشنهادات علمی خواهد شد. نتایجی که شاید حکم چراغی روشن برای کشف حقیقت و رسیدن به نتایج علمی جدید در آینده باشد.

پس در هنگام نوشتن بخش های مختلف چنین تحقیقی، باید ترتیب پایان نامه نویسی حفظ شود. چنین ترتیبی توسط دانشگاه تعیین و در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد. حفظ این ترتیب باعث به وجود آمدن منابع علمی یکدست و مرتب می‌شود. منابعی که ترتیب اطلاعات در آنها یکسان بوده و هر بخش کارایی خود را دارد. هدف ما از نگارش این مطلب، توضیح در خصوص ترتیب پایان نامه نویسی و بخش های مختلف آن بود.