شیوه درست دفاع از پایان نامه و نکات کاملا ضروری

پس از تایید موضوع پایان نامه و نوشتن بخش های مختلف آن، نوبت به جلسه دفاعیه می‌رسد. دانشجو باید موضوع تحقیقات و نتایج آن را برای اساتید و دیگر افراد حاضر در جلسه توضیح دهد. در واقع این آخرین مرحله از پایان نامه است و دانشجو باید هر آنچه که در توان دارد را بکار بگیرد. چون نمره نهایی دانشجو بر اساس این دفاعیه و تسلط آن بر موضوع تعیین می‌شود. پس یک سری نکات را باید در جلسه دفاع از پایان نامه رعایت کرد. چون رعایت این نکات منجر به آشنایی شما با شیوه درست دفاع از پایان نامه خواهد شد. در ادامه این مطلب به توضیح در خصوص این نکات ارزشمند برای جلسه دفاعیه می‌پردازیم‌.

جلسه دفاع پایان نامه چیست؟

پروسه نوشتن پایان نامه و تکمیل کردن آن، تنها محدود به تحویل یک نسخه به دانشگاه محل تحصیل یا استاد راهنما نیست. بلکه دانشجو باید طی یک جلسه رسمی که تاریخ و زمان آن توسط دانشگاه تعیین می‌شود، از پایان نامه خود دفاع کند. در این جلسه اساتید راهنما، مشاور، داوران خارجی و داخلی به همراه نماینده ای از معاونت آموزشی دانشگاه حضور دارند. علاوه بر این افراد متخصص، عده ای دیگر از دوستان، همکلاسی یا هم دانشگاهی نیز در بین حضار دیده می‌شود. پس شما قرار است که در مقابل این افراد قرار گرفته و از تحقیقات چند ماهه خود دفاع کنید. پس علاوه بر درک دقیق پایان نامه و تسلط بر موضوع، به یک سری توانایی های دیگر نیاز دارید. توانایی هایی همچون قدرت بیان، مدیریت زمان، ارتباط با مخاطب و دیگر عواملی که کیفیت ارائه شما را افزایش دهد.

هدف اصلی از برگزاری جلسه دفاع از پایان نامه، اطمینان یافتن اساتید از این موضوع است که سرقت ادبی انجام نشده باشد. و اینکه دانشجو تسلط کافی بر پایان نامه خود داشته و می‌تواند آن را به خوبی توضیح دهد. این ارزیابی با پرسش یک سری سوالات تخصصی مرتبط با موضوع پایان نامه انجام می‌شود. اما در کنار بعد علمی، به یک سری ترفند برای ارائه مطلب نیاز داریم که در بخش بعدی با عنوان شیوه درست دفاع از پایان نامه آنها را توضیح خواهیم داد.

شیوه درست دفاع از پایان نامه

برای داشتن یک ارائه و دفاع خوب از پایان نامه، باید یک سری نکات را رعایت کرد. چون حاصل تلاش چند ماهه شما، در همین بازه کوتاه ۴۵ الی یک ساعته مشخص خواهد شد. یعنی اساتید با در نظر گرفتن توانایی و بار علمی دانشجو در جلسه دفاع، به شما نمره می دهند. پس برای به نتیجه رسیدن تلاش چند ساله خود در مقطع ارشد و دکتری، باید تمرکز لازم را داشته و به خوبی از پایان نامه خود دفاع کنید. یادگیری شیوه درست دفاع از پایان نامه شامل نکاتی ارزشمند برای قبل از جلسه دفاع و حین برگزاری آن است که هر کدام را جداگانه توضیح می‌دهیم.

اقدامات لازم قبل از جلسه دفاع از پایان نامه

۱ – مطالعه دوباره پایان نامه و اطلاع از آخرین تحقیقات

شاید با این خیال که ماه ها با پایان نامه سر و کار داشته اید، از مطالعه مجدد آن صرف نظر کنید. اما این باوری غلط است که شاید فرصت یک دفاع خوب را از شما بگیرد. چون مطالعه چند باره پایان نامه باعث افزایش تسلط شما بر موضوع پایان نامه و بخش های مختلف آن می شود. چون داوران و اساتید حتی برای به چالش کشیدن شما هم که شده، بخش هایی از پایان نامه را مطالعه خواهند کرد. اما توانایی های خود را نیز دست کم نگیرید؛ چون هیچ کدام به اندازه شما بر موضوع تسلط ندارند. قبل از جلسه دفاع نیز بررسی کنید که آیا تحقیقات جدیدی در این زمینه انجام شده است؟ نتایج این تحقیقات چه بوده است و چه ارتباطی با موضوع پایان نامه شما دارد.

۲ – اطلاع از قوانین و روش کار دانشگاه

شرایط و قوانین دفاع از پایان نامه، بسته به نوع دانشگاه متفاوت است. مثلا روال کاری در برخی دانشگاه ها بدین صورت است که علاوه بر استاد راهنما، اساتید مدعو هم در جلسه دفاع حضور دارند. یا اینکه هر کدام از اساتید حاضر در جلسه دفاع، وظیفه تعریف شده منحصر به خود را دارند. خب اطلاع از این قوانین و روش ها باعث می‌شود تا دانشجو مخاطب خود در جلسه دفاع از پایان نامه را شناخته و آمادگی لازم برای پاسخگویی به سوالات او را داشته باشد.

۳ – مشخص کردن بخش های اصلی پایان نامه

قرار نیست که شما تمامی فصل و بخش های پایان نامه را با جزئیات کامل توضیح دهید. چون مدت زمان جلسه دفاع محدود است و توضیحات زیاد از حد باعث خستگی مخاطب خواهد شد. پس چند روز قبل از تاریخ دفاع، بخش های مهم پایان نامه را برای خود مشخص کنید. اینکه کدام فصل از پایان نامه نیاز به توضیح بیشتر دارد و از توضیح کدام بخش می توان صرف نظر کرد. یا نتایج شما در حد و اندازه ای است که ادعای یک نوآوری و تغییر چشمگیر در دانش جهانی را داشته باشید؟ با مشخص شدن چنین نکاتی، دانشجو می‌داند که چه مفاهیمی را باید بیشتر از بقیه توضیح دهد

۴ – کسب آمادگی و تسلط بر مفاهیم پایان نامه

حضور شما در جلسه دفاع از پایان نامه، به معنای تسلط کامل بر موضوعات و بخش های مختلف آن است. پس باید آمادگی پاسخ به هر نوع سوالی را داشته باشید. چنین مهارتی را می‌توان با تمرین کردن و تقویت شیوه بیان نکات مهم کسب کرد. چون دانشجو نمی‌داند که اساتید از کدام بخش پایان نامه سوال می‌کنند. پس هیچ فرصت ویرایش و یا اصلاح اشتباه در جلسه دفاع وجود ندارد.

۵ – تمرین پاسخگویی به سوالات

یک فهرست ده تایی از سوالاتی را بنویسید که از آنها وحشت داشته و احتمال پرسش آنها توسط اساتید وجود دارد. نوشتن و فکر کردن به چنین سوالاتی از استرس شما کم خواهد کرد. این سوالات را می‌توان از جاهای مخالفی تهیه کرده و آن‌ها را متناسب با موضوع پایان نامه تغییر داد.

۶ – مطالعه رزومه و حوزه تخصص داوران

در جلسه دفاع شما احتمالا دو داور داخلی و خارجی حضور دارند. داور خارجی را از بین اساتیدی انتخاب می کنند که در مورد موضوع شما تخصص دارد. اما معمولا حوزه تخصص داور داخلی نزدیک یا مرتبط با موضوعی است که شما از آن دفاع می‌کنید. آشنایی با این اساتید و حوزه تخصصی آنها به شما کمک می‌کند تا سوالات احتمالی آنها را پیش بینی کنید. چون اکثر سوالات این داوران مرتبط با مقالاتی خواهد بود که به تازگی به نام آنها چاپ شده است.

۷ – به همراه داشتن یک نسخه چاپ شده از پایان نامه

شیوه درست دفاع از پایان نامه بدین شکل است که یک نسخه از پایان نامه را با خود به همراه داشته باشید. این نسخه باید مطابق با پایان نامه ای باشد که در اختیار داوران و اساتید راهنما قرار گرفته است‌. قسمت های مهم از نسخه خود را علامت زده و نکات کلیدی آن را هایلایت کنید. یا نمودارهای پایان نامه را با سایز بزرگتری چاپ کنید تا راهنمای شما در هنگام توضیح آن باشد.

نکاتی مهم برای جلسه دفاع از پایان نامه

۱ – شروع جذابی داشته باشید

تحقیقات نشان داده که میزان توجه مخاطبان به سخنران در دقایق ابتدایی و پایانی بیشتر از دقایق دیگر جلسه است. به همین دلیل یک سخنران باهوش باید از تک تک این لحظات نهایت استفاده را ببرد. پس با طرح یک سوال و یا ارائه یک سری توضیحات جذاب، مخاطب را با خود همراه کنید. فراموش نکنید که مخاطب از شنیدن جملات کلیشه ای و تکراری بیزار است. پس قدم اول را محکم برداشته و با جواب دادن به چند سوال مهم، دانش خود را به رخ بکشید.

۲ – سر صحبت را به خوبی باز کنید

داشتن کمی استرس در ابتدای جلسه دفاع عادی است. مخصوصا اگر فردی خجالتی بوده و یا تجربه حضور در چنین جلساتی را نداشته باشید، کار سخت خواهد شد. اما اصلا جای نگرانی وجود ندارد؛ چون تمام این شرایط مربوط به ۵ الی ۱۰ دقیقه ابتدایی است. پس بهتر است که این بازه ابتدایی از جلسه دفاع را به معرفی کار خود اختصاص دهید. اینکه چه کاری انجام داده و تحقیقات شما منجر به چه نتایجی شده است. این شیوه درست دفاع از پایان نامه باعث می‌شود تا سر صحبت باز شده و مخاطب با شما همراه شود.

۳ – نقاط ضعف خود را فریاد نزنید

پایان نامه شما حاصل چندین ماه تلاش و شب بیداری است. در طول این مدت، تمام سعی خود را برای نوشتن و آماده کردن پایان نامه به کار گرفته اید. اما به هر حال یک سری کمبودها وجود دارد که شاید بخاطر نبود امکانات و یا کم کاری دانشجو باشد. اما نیازی برای بازگو کردن این نقاط ضعف در جلسه دفاع وجود ندارد. چون اگر کمبودی هم وجود داشته باشد، داوران به آن پی خواهند برد و الزامی برای بازگو کردن آن وجود ندارد.

۴ – استفاده از ابزارهای جانبی برای کاهش استرس

تغذیه و خواب نقش مهمی در کنترل استرس شما دارند. پس با خوردن یک غذای سالم و استراحت کافی در شب قبل از دفاع، استرس را از خود دور کنید البته در طول جلسه هم می‌توان استرس خود را کاهش داد. مثلا اگر استرس به سراغ شما آمد، کمی آب بنوشید و یا به بهانه چک کردن یک موضوع در پایان نامه خود را آرام کنید.

۵ – خود را برای یک جلسه یک الی سه ساعته آماده کنید

طول جلسه دفاع از پایان نامه بین یک تا سه ساعت متغیر است. طول این جلسه بستگی به رشته تحصیلی و دانشگاه شما دارد. معمولا جلسه دفاع دانشجویان هنر و علوم اجتماعی کمتر از دو ساعت طول می‌کشد. اما این جلسه برای رشته های عملی و علوم طبیعی بین یک تا سه ساعت است. پس دانشجو باید خود را برای تحمل چنین جلسه طولانی آماده کند؛ وگرنه دچار مشکل خواهد شد.

۶ – پاسخ سوالات را حفظ نکنید

اساتید حاضر در جلسه، تجربه سال ها حضور در جلسات دفاع را دارند. این افراد متخصص به خوبی فرق بین درک موضوع با حفظ کردن را تشخیص می‌دهند. چون دانشجویی که جواب سوال را حفظ کرده، مانند سیاست مدارها حرف می‌زند و رفتار او عادی نیست. این شیوه از پاسخگویی خیلی دلچسب نیست و تاثیر منفی بر دفاعیه شما دارد. پس به جای حفظ کردن پاسخ و استفاده از کلمات کلیشه ای، جوری به سوالات پاسخ دهید که نشان از درک موضوع باشد. چون شیوه درست دفاع از پایان نامه نیز همان درک موضوع است نه حفظ کردن یک سری کلید واژه.

۷ – نگران سکوت اساتید و داوران نباشید

سکوت همیشه به معنای مخالفت با یک موضوع نیست. گاهی اوقات داوران در همان ابتدای جلسه دفاع از پایان نامه نظر خود را بیان می‌کنند. اما در برخی دانشگاه ها اساتید و داوران اجازه چنین کاری را نداشته و باید تا انتهای جلسه صبر کنند. پس سکوت این افراد متخصص را به حساب نارضایتی آنها نگذاشته و بر روی کار خود تمرکز کنید. اگر نیازی به اظهار نظر باشد، در زمان مناسب مطرح خواهد شد.

۸ – مشخص کردن سهم خود از دانش جهانی

بسیاری از دانشجویان پایان نامه را به عنوان سدی محکم برای فارغ التحصیلی می‌بینند. پس برای شکستن این سد و اخذ مدرک، تمام تلاش خود را به خرج می‌دهند. اما موضوع و هدف از نگارش پایان نامه این نیست. بلکه نوشتن پایان نامه برای حل یک مشکل در جامعه و یا اضافه کردن آجری جدید به دیوار بلند علم است. پس ارزش پایان نامه شما به عنوان دانشجوی ارشد یا دکتری، وابسته به تغییراتی است که که در دانش و یا جامعه ایجاد می‌کنید. توضیح این تغییرات و مشخص کردن سهم شما در دانش جهانی، بر عهده دانشجو است.

۹ – توانایی توضیح واژگان تخصصی و عمومی

اکثر اصطلاحاتی که در ابتدای جلسه دفاع از پایان نامه مطرح می‌شوند، برای عموم ساده و قابل درک هستند. اما رفته رفته میزان استفاده از واژگان تخصصی بیشتر می‌شود و دانشجو باید توانایی توضیح این اصطلاحات را داشته باشد. پس شاید لازم باشد که به یکباره لحن خود از حالت صمیمانه، به یک بیان تخصصی از موضوع تغییر دهید. این تغییر ناگهانی شیوه بیان و همراه ساختن مخاطب با خود، بستگی به هنر و توانایی دانشجو در جلسه دفاع از پایان نامه دارد

۱۰ – از دفاعیه خود لذت ببرید

جلسه دفاع از پایان نامه نیز یکی از مهمترین مراحل در زندگی علمی شما به عنوان دانشجو است. پس لازم نیست که خیلی آن را سخت گرفته و آن را برای خود سخت کنید. چون شاید این تنها فرصت شما برای هم کلامی با اساتیدی باشد که متخصص این کار هستند. پس از این فرصت ارزشمند برای سنجیدن ابعاد تحقیق خود و تبادل نظر با اساتید استفاده کنید. البته بعد از پایان یافتن جلسه دفاعیه، متوجه خواهید شد که آنقدر هم که فکر می کردید سخت نبود!

کلام آخر

تجربه حضور در جلسه دفاع از پایان نامه به نوبه خود خاص و جذاب است. چون قرار است که شما برای عده ای از افراد سخنرانی کنید. تعدادی از این افراد به عنوان استاد راهنما، مشاور و یا داور در جلسه حضور دارند. عده ای دیگر اما از دوستان و آشنایان شما هستند که بدون داشتن پیش زمینه علمی منتظر شنیدن حرف های شما هستند. در نهایت همه چیز بستگی به شما دارد که تا چه اندازه در توضیح تحقیقات خود و نتایج به دست آمده برای این افراد موفق باشید. اما در نظر گرفتن نکات موجود در این مطلب به شما کمک خواهد کرد تا شیوه درست دفاع از پایان نامه را یاد بگیرید. مطلب ما را با در میان گذاشتن تجربیات خود از حضور در جلسه دفاعیه پایان نامه و شرایط آن کامل کنید.